Bloombereg Adria

Neobično topli dani za april i vijest da je mart treći najtopliji mjesec u godini od kada postoje savremena mjerenja temperature ponovo su podsjetili na klimatske promjene. Globalni naučni konsenzus kaže da su klimatski ekstremi rezultat povećanja količine ugljen-dioksida i drugih gasova staklene bašte u atmosferi, što je prvenstveno uzrokovano industrijalizacijom.

Evropska unija je davno počela da se bori protiv zagađenja, a dio plana je i sistem Evropske unije za trgovinu emisijama (EU ETS), koji je nastao 2005. godine. Trenutno operativno obuhvata samo najveće zagađivače – industriju koja troši velike količine fosilnih goriva u procesu proizvodnje, vazduhoplovstvo, a od početka ove godine i brodarstvo. Međutim, situacija će se dodatno promijeniti već početkom 2025. godine, jer će na snagu stupiti ETS2, proširena verzija postojećeg sistema koji uključuje i zgrade i drumski saobraćaj.

Osnovna ideja ETS je da podstakne zagađivače da smanje emisije gasova staklene bašte, prije svega razvojem zelenijih tehnologija. EU godišnje utvrđuje ukupan dozvoljeni iznos tzv. emisionih jedinica, koja se postepeno smanjuje u skladu sa planovima za postizanje ugljične neutralnosti. Jedna jedinica emisije je ekvivalentna jednoj toni ugljen-dioksida.

Ukupna količina emisionih jedinica se dijeli na pojedine članove. Svaki član ima pravo da 43 posto ovih jedinica besplatno distribuira, a ostatak proda na tržištu. Jedinice se besplatno distribuiraju preduzećima zagađivačima koja su obavezna da učestvuju u sistemu ETS.

Pravila nalažu da su kompanije dužne da učestvuju u sistemu ETS ako se bave određenim specifičnim djelatnostima, kao što su vazduhoplovstvo, proizvodnja koksa ili organskih hemikalija, ili u svom proizvodnom procesu koriste postrojenja čija toplotna snaga prelazi granice određene zakonom.

Za obavljanje ovih djelatnosti preduzeća moraju imati licencu. Plan emisije mora biti priložen uz zahtjev za izdavanje dozvole. U tom planu je navedeno koliko gasova staklene bašte namjeravaju da emituju za godinu dana, a po isteku godine moraju sastaviti izvještaj koji provjeravaju nezavisni verifikatori. Ovjereni izvještaj se potom dostavlja Evropskoj uniji u registar, gdje svaki poreski obveznik mora imati račun koji je otvorio nakon dobijanja dozvole Ministarstva za obavljanje delatnosti.

Ovaj račun sadrži podatke o tome koliko emisionih jedinica svaki vlasnik ima na raspolaganju. Emisione jedinice je ili dobijao besplatno od države ili ih je kupovao na primarnom ili sekundarnom tržištu. Ukoliko se posle provjere prijave pokaže da neko preduzeće nema dovoljno agregata na računu za svoj pogon, za svaki agregat koji “nedostaje” naplaćuje se kazna od oko 100 eura.

Emisione jedinice koje države nisu besplatno distribuirale prodaju se putem aukcija na primarnom tržištu na EEX berzi. Aukcije se obično održavaju tri puta sedmično. Emisionim jedinicama se može trgovati na sekundarnim tržištima, odnosno berzama koje to dozvoljavaju, kao i drugim hartijama od vrijednosti. Shodno tome, svako fizičko i pravno lice može otvoriti račun u evropskom registru i raspolagati emisionim jedinicama, ako smatra da bi to mogla biti dobra prilika za investiranje.

Prihod države od prodaje emisionih jedinica trebalo bi da se koristi za finansiranje projekata zelene energije i sličnih programa koji podstiču smanjenje zagađenja i energetsku efikasnost. Prema odluci iz 2021. godine, hrvatskim kompanijama koje su u sistemu ETS ove godine dodeljeno je oko 3,6 miliona emisionih jedinica. Poreski obveznici u Sloveniji imali su na raspolaganju nešto manje od milion i po. Istovremeno, Njemačka i Poljska su toliko značajni emiteri da dijele istu količinu emisionih jedinica kao i ostatak EU, zbog čega svoje jedinice trguju odvojeno.

Sistem ETS je godinama obavezan za velike zagađivače i avio-industriju. Od početka ove godine djelimično se primenjuje i na brodarstvo, a do kraja ove godine poreski obveznici iz sektora građevinarstva i drumskog saobraćaja moraće da pribave dozvole za djelatnost ministarstva kako bi od početka 2025. godine počeli da prate svoje emisije. Početkom 2027. godine i oni će biti aktivno uključeni u ETS, odnosno od tada će imati obavezu da imaju dovoljan broj emisionih jedinica, a broj koji će im biti dodijeljen besplatno zavisit će od emisije iz prethodnih godina.

Sistem ETS generalno nije ograničen samo na ugljen-dioksid, već također ograničava emisije drugih gasova staklene bašte kao što su azot-oksid i perfluorougljenik. Prema dosadašnjim rezultatima, uspješno smanjuje količinu emitovanih gasova staklene bašte. Postepeno smanjenje slobodnih emisionih jedinica primorava kompanije da ih kupuju na tržištu, što predstavlja dodatni trošak, ili da ulažu u tehnologiju koja smanjuje zagađenje. U suprotnom slijede pomenute kazne.

Osim u Evropskoj uniji, sistemi trgovanja emisijama postoje ili se razvijaju na nacionalnom ili lokalnom nivou u Kanadi, Australiji, Novom Zelandu, Kini, Brazilu, Meksiku i nekim drugim zemljama.